Мемлекеттік егемендікті қалпына келтіру жолындағы қазақ халқының күресі (2 сабақ )
Қазақстан тарихы
Сынып:
10-сынып
Бөлім:
Тәуелсіздікке жол және ұлттық мемлекеттіліктің қайта жаңғыртылуы
Тақырып:
Мемлекеттік егемендікті қалпына келтіру жолындағы қазақ халқының күресі (2 сабақ )
14.02.2020
833
9
| Оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтемеу): | <p> 10.3.4.2 қазақ халқының мемлекеттік егемендікті қалпына келтіру үшін жүргізген күресін зерттеу;</p><p> 10.3.4.3 Түркістан (Қоқан) және Алаш автономиясы түрінде мемлекеттік егемендікті қалпына келтіру тарихын зерттеу </p> |
| Сабақтың мақсаты: | Алаш және Түркістан (Қоқан) автономиялары негізінде мемлекеттік егемендікті қалпына келтіру тарихын зерттейді, баға береді; |
| Тілдік мақсаттар: | <p> 1) 1)... туралы пікірталасқа қатысады (айтылым, тыңдалым) </p><p> 3) қысқаша қорытынды резюме\ зерттеу жұмысын жазады (жазылым) Пән лексикасы және терминология: Егемендік, автономия, унитарлы мемлекет Диалог және жазылым үшін қажетті сөз тіркестер;</p><p> Қазақ зиялыларының саяси көзқарастары.... </p> |
| Күтілетін нәтиже: | Мемлекеттік егемендікті қалпына келтіру жолындағы қазақ халқының күресі белгілі тарихшылардың зерттеулері негізінде талдап, маңызын қысқаша қорытынды резюме жазады. |
| Бағалау критерийлері: | <p> Оқушылар: </p><p> Талдау</p><p> -Отаршылдық саясатқа қарсы қарулы көтерілістер «HIPP формуласы» талдайды </p><p> -Ғалымдардың зерттеулері негізінде қазақ автономияларының мемлекеттік егемендікті қалпына келтіру жолындағы күресіне зерттеу жасап, баға береді </p> |
| Құндылықтарды дарыту: | <p> -патриотизм </p><p> -ұлттық сана</p><p>-сезім </p><p> -төзімділік</p><p> -бостандық </p> |
| АКТ-ны қолдану дағдылары: | Берілген интернет ресурстарды пайдалана отырып қажетті ақпаратты іздеу және өңдеу дағдылары |
| Пәнаралық байланыс: | Жалпы тарих, география. |
| Бастапқы білім: | Қазақстан жерінің Ресей империясына қосылу тарихын біледі |
Сабақ барысы
| Сабақ кезеңдері | Жоспарланған іс-әрекет | Ресурстар |
|---|---|---|
|
Сабақтың басы (5мин) |
<p> Б. Барлық оқушыға төмендегі суретті көрсете отырып, ой шақыру ұсынылады.</p><p><br></p><table class="table table-bordered"><tbody><tr><td>XVIII-ХІХ ғасыр</td><td>ХХ ғасырдың басы</td></tr><tr><td><p><img src="/uploads/lesson_plans/5e467001df703/images/5e46725be4454.png" style="width: 134px;"><br></p></td><td><p><img src="/uploads/lesson_plans/5e467001df703/images/5e46724ba8908.png" style="width: 96px;"><br></p></td></tr><tr><td><p><img src="/uploads/lesson_plans/5e467001df703/images/5e4672665f3ab.png" style="width: 165px;"><br></p></td><td><p><br><img src="/uploads/lesson_plans/5e467001df703/images/5e46726d7781b.png" style="width: 151px;"><br></p></td></tr></tbody></table><p>- Суреттерді қандай оқиға байланыстыруы мүмкін?</p><p> - Сізді не ойландырды?</p><p> - Кандай ой</p><p>-тұжырым жасадыңыз?</p><p> М. Туындаған сұрақтарға жауап беру арқылы түсіндіріледі. Қазақ халқы үш ғасырға созылған ел егемендігінен айрылған кезеңді басынан кешірді. Осы дəуірде қазақ қозғалыстары халықтың ұлттық мүддесін қорғап, егемендікке ұмтылыстың көрінісі болатын. Қазақ ұлт-азаттық күресінің эволюциясы нəтижесінде екі негізгі түрі қалыптасты. Біріншісі - орыс отаршылдығы мен кеңестік күштеу саясатына қарулы көтерілістер түрінде Сырым, Жоламан батырлар, Ғұбайдолла, Саржан, Кенесары сұлтандар, Жанқожа, Исатай мен Есет батырлар басқарған көтерілістер. Екіншісі - қазақ ұлт-азаттық күресінің жаңа көрінісі, жаңа деңгейі еді. Бұл Алаш қозғалысынан көрініс тапты. Алаш зиялылары басқарған қозғалыс - ұлт-азаттық күрестің жаңа белесі еді. Бұл либеральдық-демократиялық күрестің жолы еді. Алаш зиялылары ұлт-азаттық күресті жаңа, либералдық деңгейге шығара алды. Енді күрес митингтер, петициялар мен басылым беттерінде жарық көрген саяси талаптар мен үндеулер ретінде көрініс тапты. </p> | |
|
Сабақтың ортасы (30мин) |
<p> Ж. «Әріптестік» тәсілі арқылы жұмыс жүргізу. Әр оқушыға сұрағы немесе жауабы бар қағаз таратып оқушылардың сынып ішінде жүріп, сұраққа сәйкес келетін жауапты іздеуін ұйымдастырыңыз.</p><p> Мысалы: сұрағы:</p><p> Қазақтардың Ресей бодандығын қабылдауының салдары қоғамда қандай саяси өзгеріс әкелуі мүмкін еді? </p><p>жауабы: Қазақ даласында ұлт-азаттық қозғалыстардың басталуына алып келді. </p><p> сұрағы: Қазақ даласындағы ұлт-азаттық қозғалыстар қалай жалғасын тапты? жауабы:Сырым Датұлы, Кенесары Қасымұлы т.б. қарулы көтерілістер басталды </p><p> сұрағы: Отаршылдыққа қарсы ұлт-азаттық көтерілістердің жалғасы ХХ ғасырда қалай көрініс тапты?</p><p> жауабы: Қазақ зиялыларының ұлт-азаттық күресі либерал-демократиялық сипатқа ұласты. </p><p>Ж. </p><p>Зерттеу мен талдау </p><p> Жұптық жұмыс кезінде отаршылдық саясатқа қарсы қарулы көтерілістер туралы мәтіндер үлестіріліп, талдау жасалады. </p><p> Мысалы:</p><p> Мәтін </p><p>Қазақта ел үшін, жер үшін басын саудаға тігіп, ат үстінен түспей, екі оттың ортасында қалса да, халықты қалай құзға құлатпай, жарға жықпай, аман алып қаламын деген ерлер жетерлік. Солардың ішінде ұлт алдында мәртебесі бөлек, қадірі ерекше, құрметке айрықша бөленетін бір тұлға бар. Ол – Хан Кене, Кенесары Қасымұлы. Кенесары атын атауға тыйым салған сонау кеңестік кезеңнің өзінде әйгілі жазушы Ілияс Есенберлиннің «Көшпенділер» тарихи романын жұрт басына жастанып оқыған. Тарихшы Ермұхан Бекмахановтың ерлігімен де таныс. Хан Кененің ерлігі мен өрлігі сонау ілкі заманда қазақ жеріне саяхаттап келген талай зерттеушінің де құлағына тиген.Мысалы, ағылшын зерттеушісі Томас Аткинсон «Кенесары қазақтардан ғажайып жауынгерлер даярлады. Найза мен айбалтаны тамаша игерген, шапшаңдығына көз ілеспейтін жігіттері өзінен күші басым жаудан қаймықпай соғысып, жеңіп шыға беретінін естігенім бар. Егер білікті офицерлері болса, қазақтар әлемдегі ең әйгілі атты әскер құрар еді. Оларға тарихта даңқы асқан Шыңғыс хан жиһангерлерінің керемет қасиеттерінің бәрі тән» деген екен.«Алашта Кенекеме ер жетпейді!». Мағжан Жұмабаевтың жыры ойға оралған сайын тарихи шындыққа тағы бір мәрте қаныға түсеміз. Қазақтың соңғы ханы, ұлт-азаттық көтерілістің көсемі... Кенесары хан бастаған көтеріліс - қазақ халқының мемлекеттігін және жерін қорғау, этникалық біртұтастығын сақтау жолындағы күрес болатын.</p><p>Бүркітбай Аяған, Мемлекет тарихы институтының директоры: Кенесары - қазақ елінің соңғы ханының бірі болды. Оның күресі - елі үшін күрес. Көшпенділердің Алтын Орда кезінде дүркіреп, бүкіл Еуразияны – Варшава, Киев, Мәскеу, Қырымды алған ұлы мемлекеттердің соңғы тұяғы қазақ хандығы болатын. Сол көшпенділер өркениетінің соңғы қорғаушысы ретінде Кенесарыны ардақтауымыз керек. Оған ешқандай күман болмауы керек. Кенесары хан бастаған көтерілістің басты ерекшелігі – қазақтың барлық аймағын қамтуы. Халық қолдағанымен, өкініштісі, патша өкіметіне қызмет ететін өз ішімізден шыққан кейбір бай, сұлтандар қарсы болды. Егер саяси тәуелсіздік болмаса, империяның құрамына сіңіп, жоқ болатынымызды Кене хан жақсы түсінді. Оның тұлғалық қасиеті ұлттық мемлекет құру мұратымен ерекшеленеді. Мәмбет Қойгелді, тарих ғылымдарының докторы: Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс қазақ халқының басын біріктірген ұлттық идея бар екенін, ортақ мүдде бар екенін көрсеткен көтеріліс болатын. Кенесары көтерілісі сол ортақ мүдде, ұлттық идеяға қазақтың басын қоса алды. Тағы бір мәселе ол - ғазиз бабамыздың бас сүйегіне қатысты. Бірнеше болжам, алуанпікір бар. Сонау тоқсаныншы жылдардан бері осы іспен айналысып жүрген зерттеуші тың деректі алға тартады. Кенесарының ұлт-азаттық көтерілісте қандай қолбасшы, тарихта қандай ұлы тұлға болғандығы туралы орыс тарихшысы Н.Середаның өзі былайша тамсана ой толғайды: «Кенесары өз жасақтарының мәртебелі әміршісі бола білді. Оның рухы дем берген жауынгерлерге еуропалық әскер қолбасшыларының өзі қызығар еді. Жортуылда жолындағының бәрін жайпайтын дала дауылындай екпінді де тегеурінді. Кенесары ешбір бөгет алдында кідірмейтін, қайта кездескен кедергі оның қайрат-жігерін жанып, шамырқандыра түсіп, көздеген мақсат жолындағы тос-қауылдарды талқандар керемет күш бітіріп, одан сайын өршелендіріп жіберетін. Кенесарының бойындағы күллі осындай қасиеттерді көшпенділер биік бағалап, оның қарекет-қимылына қатысушылардың жүрегі басшысына деген шексіз сүйіспеншілікпен соғып, жанын пида етуге дейін барғызады». </p><p>Мәтінмен жұмыс «HIPP формуласы» арқылы ұйымдастырылады. </p><p> H - (Historical context) – Тарихи контекст, </p><p> I - (Intended audience) - Арнаулы аудитория, </p><p>P - (Point of view (author’s) – Автордың көзқарасы, </p><p> P - (Purpose (author’s) – Автордың мақсаттары; </p><p> Зерттеу мен талдау </p><p> Т. Топтық жұмыс кезінде әр түрлі ғалымдардың зерттеу материалдарынан үзінді немесе мәтін үлестіріледі. Жұмыс нақты критерийлерге сүйене отырып жүргізіледі. </p><p> 1-топ: Түркістан (Қоқан) және Алаш автономиясының құрылуының алғышарттары; құрылу тарихы мен маңыздылығы; </p><p> 2-топ: Түркістан (Қоқан) және Алаш автономиясының ұқсастығымен айырмашылығы; </p><p>3-топ: Түркістан (Қоқан) және Алаш автономия идеяларының жүзеге аспау себептері мен салдары;</p><p> 4 топ-Қазақ зиялыларының қоғамдағы саяси көзқарастары қандай және оған баға беріңіздер. </p><p> Критерийлер: </p><p> 1. Келтірілген дәлелдердің нақтылығы;</p><p> 2. Аргументтердің сенімділігі; </p><p> 3. Аргументтер мен дәлелдердің орынды қолданылуы </p><p>Мәтін Алаш Орда басшысы Әлихан Бөкейханов былай жазған: «Мен өз отанымның ішкі істерімен өмір сүремін, мен үшін оның тағдыры бәрінен артық… Егер ол қандай жағдайда екенін білмесем, ұйықтай алмаймын». «Алаш» қозғалысының қайраткерлері қазақтардың мемлекеттілігін алуына күресті. «Біздің мақсатымыз — өз тағдырын шешу мүмкіндігін халықтың өзіне беру. Тек автономияға ие болған жағдайда ғана халық тағдырды өз қолына алады», — деп, атап өтті Жаһанша Досмұхамедов. "Алаш" партиясын құрған кезде басшылыққа алған негізгі мақсаты — қазақ халқының тағдыры, аумағы және мемлекеттілігіне бай дамыған жоғары мәдениетті халықтармен бірге тәуелсіз мемлекетті құру болды», — деп айтты Әлімхан Ермеков. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өзінің «Халық тарих толқыныда» атты кітабында Алаш Орда қайраткерлерінің қызметін былай деп сипаттады: «ХХ ғасырдың басында ұлттық нығаю идеясын ұсынған рухани-зияткерлік таңдаулы тобы қазақ ұлттық идеясын жасау міндетін өзіне алды… Ұлттық саяси ұйымды құру фактісінің өзі біздің отандық тарихта соңына дейін саналы түрде меңгерілген жоқ. Кезінде „Алаш“ партиясының жетекшілері ұсынған көптеген қағидалар бүгінгі күні-де өз маңызын сақтауда. Бұл қазақ қоғамының бірте-бірте ауысуын және қазіргі, ақиқатта бейімделуін өзінің мақсаты етіп қойған ұллтық ұйым емес, саяси ұйым болды». 1929 жылы қаңтарда Мыржақып Дулатов Бутыр түрмесінде болғанда, тарихқа әйгілі «Ұрпаққа хат» (Письмо поколению) — хатында алаш зиялылардың басты мақсаттары жайлы жазған: «Осы құлдық жағдайдан құл болған, қаналған халыққа шығуға көмектесу — менің парызым болады деп есептедім… Саяси саладағы жағдайды алдын ал болжай алдым деп ойламаймын; бүгінгі күні кеңес өкіметіне қарсы күресі ретінде ұсынатыны қазақ ұлтын дербес, тәуелсіз, бақытты көру тілегім болып табылады». Бұл үкіметтердің «алғашқысы Кеңестік (Кеңес үкіметі – авт.) негізде құрылып, ең алдымен россиялық қоңыс аударушылардың мүддесін көздеп, жағдайын нығайта түсуге қызмет ететіндігін білдірсе, соңғысы (Түркістан автономиясы – авт.) орталық езгіге қарсы діни және ұлттық қоғамдарды негізгі ала отырып, жергілікті елдердің өзін-өзі басқару құқығын баянды ету басты мақсаты екендігін жариялады». Бөкейханов Ә. Шығармалар. – Алматы, 1994. – 83 б. Бұл оқиға туралы Мұстафа Шоқай өз естеліктерінде былай деп жазды: «...Ол (Түркістан автономиясы – А.Б.) 1917 жылдың 10 желтоқсанында құрылып, 1918 жылдың 13 ақпанында таратылды. Қоқан үкіметінің не офицері, не әскері болған жоқ. Пошта, телеграф, теміржолдардың бәрі де жау қолында болатын. Осындай жағдайда дүниеге келіп, осындай қысқа ғұмыр кешкен Қоқан үкіметі Түркістан халқының ұлттық талаптарын қанағаттандыру жолында көзге көрінерлік ешқандай бір жұмыс тындыра алмағаны табиғи еді. Тіпті бұл үкіметтің осындай жағдайда құрылып, 64 күн өмір сүре алуының өзі таңғаларлық құбылыс деуге болады» (Шоқай М. Таңдамалы шығармалар жинағы. ІІ том. Алматы; 2007 жыл, 274 б. ).</p><p><br></p><p> Қорытынды </p><p>Алаш бағдарламасының бүгінгі күнде жүзеге асырылғандығының дәлелі ретінде мысалдар келтіріңіз.</p><p> -Алашорда үкіметі мен қазіргі тәуелсіз Қазақстанның даму бағытындағы ұқсастықтары мен айырмашылықтарын салыстыру арқылы талдау жасайды. </p><p><br></p><p><br></p> | |
|
Сабақтың соңы (4мин) |
Үй жұмысы: «Қазақ халқының мемлекеттік егемендік жолындағы күресі қалай жүзеге асырылды?» - деген тақырыпқа эссе жазуға тапсырма беріледі (150-200 сөз) | |
|
Рефлексия (1мин) |
<p> Кері байланыс: </p><p> - Не таң қалдырды.....</p><p> - Менің сұрағым бар... </p> |
Файлдар:
Файлды ару
Мемлекеттік егемендікті қалпына келтіру жолындағы қазақ халқының күресі
Пікірлер(0)